فصلنامه مطالعات طراحی شهری و پژوهش های شهری
سال سوم شماره 3 (پاییز 1399)

امروزه سنت گرایی به عنوان جریانی شناخته می شود که با نقد بنیان های مدرنیته به دنبال بازگشت به سمت سنت و ترمیم رابطه انسان با هستی است. از چهره های اصلی جریان سنت گرایی میتوان از گنون، بورکهارت و سید حسین نصر نام برد. این جریان با تکیه بر کثرتگرایی دینی در بین ادیان الهی به دنبال بازیابی توان جمعی ادیان برای مقابله با پروژه مدرنیته است و در این بین چگونگی فهم رابطه انسان با هستی را در کانون مباحث فکری خود قرار میگیرد. تولد انسان خود بنیاد و سیطره نگاه اومانیستی بهواسطه تکیه تک بعدی بر عقلانیت ابزاری موجب شکلگیری بحرانهای متعدد و متنوع در سرتاسر عالم شده است که کشورها و شهرهای اسلامی نیز از این قاعده مستثنا نبوده اند. پژوهش حاضر به دنبال واکاوی اندیشه های بنیادین این جریان و تشریح خوانش سنتگرایان در مواجهه با شهر و بحرانهای شهری با تاکید بر تفکرات سید حسین نصر به عنوان نماینده شاخص ایرانی این جریان است و همچنین نتایج پژوهش سه مقوله »ترمیم رابطه انسان و طبیعت« (یک مقوله هستی شناسی)، »بازتعریف اصول قدسی شهرسازی« (یک مقوله معرفت شناسی) و »بازنگری در آموزش شهرسازی« (یک مقوله روش شناسی) را بهعنوان راهبردهای خروج از بحرانهای شهری از منظر سید حسین نصر را ارایه میکند.

بخش عمده ای از مشکلات سلامت روحی و جسمانی شهروندان به سبک زندگی شهری مربوط میشود. که باتوجه به ماشینیزه شدن زندگی و نبود فضاهای مناسب برای حرکت و ورزش ، آمار پیاده روی و ورزش و... را پایین آورده است. در سالهای اخیر رویکرد شهر پربازی به عنوان یک شهر چندبعدی به شیوهای از زندگی در شهرها اطلاق میشود که مشوق مردم به فعالیت بدنی، همراه با بازی و سرگرمیهای معماگونه بااستفاده از روش های ابتکاری میباشد. هدف از انجام این مقاله شناسایی مولفه های موثر بر ارتقا سلامت شهروندان با رویکرد شهر پربازی و ارایه راهکارهایی جهت ارتقا مطلوبیت استفاده کنندگان با بهره گیری از روش های توصیفی-تحلیلی، همبستگی و پژوهشهای موردی در بستر مطالعات میدانی و استفاده از پرسشنامه برای نیل به اهداف و پاسخ به سوال تحقیق میباشد. نوع این تحقیق به لحاظ هدف، در رده تحقیقهای کاربردی قرار میگیرد. بمنظور تحلیل داده از نرم افزار spss و آزمون آماری فریدمن برای رتبه بندی مولفه ها استفاده شده است. نتایج این پژوهش حاکی از آن است که میتوان با طراحی فضاهای سالم و پربازی در بافت جدیدی از شهر مشهد ، کمکی به ایجاد سالم زیستی، افزایش فعالیتهای جسمانی و ارتقا سلامت، برقراری ارتباط اجتماعی و افزایش نشاط و رفع نیازهای شهروندان پرداخت.

معابر شهری به عنوان یکی از عناصر کالبدی شهر، نقش کلیدی در زمان وقوع مخاطرات شهری و نیز پس آن به عهده دارند. شبکه معابر در نحوه عملکرد و واکنش بافت شهری نسبت به مخاطرات شهری و همچنین ساختار فضایی-کالبدی شهر اثرگذار هستند. در بسیاری از موارد، توزیع فضایی عناصر شهری، بر اساس ساختار و ظرفیت شبکه ارتباطی انتظام می یابد. توجه به شبکه معابر عنوان عنصری مجرد، در آسیب پذیری شهر در برابر مخاطرات شهری از اهمیت زیادی برخوردار است. بنابراین با توجه به اهمیت موضوع، این پژوهش به ارزیابی میزان تابآوری کالبدی شبکه معابر منطقه 1 شهر تبریز در برابر مخاطرات شهری میپردازد. نوع پژوهش با توجه به ماهیت کاربردی و براساس روش توصیفی- تحلیلی بوده است. نتایج پژوهش نشان داد تاب آوری شبکه ارتباطی به عنوان یکی از عناصر کلیدی کالبد شهر، به دلیل تاثیر مستقیمی که بر عملکرد سایر عناصر شهری میگذارد، حایز اهمیت است. نتایج پژوهش در منطقه 1 شهر تبریز حاکی از آن است در حالت کلی 92/8درصد از مساحت منطقه در وضعیت کم خطر و بسیار کم خطر قرار دارند. از طرفی ویژگیهای ساختمانی در ناحیه شمال شرق (ناحیه 5) منطقه 1 شهر تبریز از وضعیت مطلوبی برخوردار نیست. وضعیت معابر منطقه 1 شهر تبریز از بعد تراکم در نواحی جنوب شرق منطقه که شامل ناحیه 1 میشوند بهتر از نواحی دیگر است. نواحی مرکزی (ناحیه 2) از درجه تاب آوری متوسطی برخوردار است و ناحیه های 3 ،4 و 5منطقه 1 شهر تبریز به ترتیب از جمله مناطق با تاب آوری کم در برابر مخاطرات شهری محسوب میشوند. اگر برنامه ریزی و راهکاهای عملیاتی مناسبی برای این نواحی از سوی مسیولین و دست اندرکاران شهری در نظر گرفته نشود با توجه به روند ساخت وسازهای بی رویه آپارتمان سازی در منطقه یک و بافتهای فرسوده و ناکارآمد موجود میتوان شرایط ناگواری را انتظار داشت.

بافت فرسوده تاریخی، بافتی باارزش است که در طول دوران شهرنشینی، دستخوش تغییرات و تحوالت دوران گشته و در این پروسه به دلیل عدم انطباق با سرعت سیر تحولات، نتوانسته خود را با شرایط حال وفق دهد، درنتیجه منجر به فرسودگی و ازکارافتادگی آن گشته است. ساکنان بافت های فرسوده تاریخی به دالیلی که در تحقیق فوق ارایه می گردد، از وضع سکونت خود راضی نبوده و خواستار جابجایی و ترک بافت هستند. در حالیکه در بیشتر شهرها هسته اولیه شهرنشینی و تمدن شهری، از بافت تاریخی آن شهر شروع شده و به دلیل ارزش تاریخی آن که در برخی موارد در مقیاس جهانی اهمیت دارد، دارای ویژگی منحصر به فرد جهانی می باشد. بافت تاریخی شهر اردبیل جز بافت های باارزش تاریخی در مقیاس جهانی ولی فرسوده محسوب می شود که درگیر معضالت مذکور می باشد. در این تحقیق سعی شده با توجه به معضالت حاضر در این نوع از بافت شهری و با در نظر گرفتن دیدگاه فرانوگرایانه در طرح های شهری، به تجزیه و تحلیل براساس تحقیقات موجود و پرسش های میدانی از افراد درگیر، چه به صورت مستقیم و چه به صورت غیر مستقیم پرداخته شود و در نهایت شاخص هایی را عالوه بر شاخصهای کالبدی، نظیر شاخص های اقتصادی، فرهنگی، اجتماعی و... جهت سکونت مطلوب در این نوع از بافت مشخص کرده و براساس آن طرحی را برای بافت فرسوده تاریخی شهر اردبیل ارایه می گردد.

پرداختن به معماری پایدار، بدون آشنایی با معماری گذشتگان کامل نیست. گسترش منابع انرژیهای تجدیدپذیر، از چالشهای اساسی انسان در قرن بیست و یکم است. در این مقاله ضمن بررسی کلیات انرژی زمین گرمایی، به صورت عمیقتر، به کاربرد آن در گرمایش و سرمایش ساختمانها و ملزومات آن پرداخته شده است و کاربرد این انرژی را در دو شهر بندرعباس و رشت مشخص شده است. روش تحقیق بر اساس مطالعات اسنادی کتابخانه ای بوده است. بدین معنی که از مقالات و کتب مرتبط استفاده شده است و با توجه به آن به تحلیل و بررسی موضوع پرداخته شد. با تحقیقات انجام شده مشخص شد که انرژی زمین گرمایی به صورت مستقیم در استخرهای آب گرم، مراکز گلخانه ای، گرمایش منازل، ذوب برف و پیشگیری از یخبندان و پمپ حرارتی و به صورت غیرمستقیم در نیروگاه های تولید برق استفاده شده است. همچنین این نتیجه حاصل شد که در شهرهای بندرعباس و رشت استفاده از انرژی زمینگرمایی باعث صرفه جویی اقتصادی شده است و میزان کاهش مصرف برق در شهر رشت بیشتر از بندرعباس است. در هر دو شهر میزان مصرف برقی پمپ حرارتی در حالت سرمایش در مقایسه با یک کولر گازی بین 50-70 درصد کاهش داشته است.

مهمترین دغدغه شهرهای امروز، خودرو محور بودن شهر است. خیابانها، خودرو محور و ناکامل اند، زیرا انسان و نیازهایش، محور طراحی این خیابانها نیستند. از سویی، شهر یک موجودیت متکثر، تشکیل شده از تمامی گروه های اجتماعی از جمله کودکان است. مسئله اصلی این پژوهش، تجربه شهری کودکان از فضاست. اگر کودک -وارث آینده شهر- تجربه شهر را نداشته باشد، در آینده هیچ حس تعلقی در سازندگی، مشارکت و نگهداری شهر نخواهد داشت و امکان خاطره سازی از شهر را از دست میدهد. هدف از این پژوهش تدوین راهکارهای موثر بر تجربه شهری کودکان از خیابان کوهسنگی مشهد بهعنوان خیابان کامل در جهت دستیابی به شهر دوستدار کودک است. به این منظور ابتدا با مطالعه اسناد کتابخانه ای معیارهای مرتبط با موضوع استخراج شده؛ و با بهره گیری از تکنیک دلفی و نگرش سنجی از خبرگان، مولفه های خیابان کامل دوستدار کودک، زیرمجموعه پنج حوزه اجتماعی، کالبدی، عملکردی و زیست محیطی قرار گرفت. سپس با روش AHP به رتبه بندی معیارها پرداخته و درنهایت راهکارهایی جهت دستیابی به شهر دوستدار کودک در محدوده مورد مطالعه، ارایه می شود. اصول طراحی خیابان کامل به عنوان یک دستورالعمل، باعث ترغیب خانواده ها به خیابان شده و به دنبال آن با ایجاد مکانها و موقعیتهایی برای پیوند کودکان با خانواده هایشان و دیگر افراد در یک تجربه مشترک، به کودکان توجه میگردد.

با توجه به نیاز همه اقشار جامعه به عبور و مرور در سطح شهرها و استفاده از پارکها در شهرهای کشورهای توسعه یافته طراحیهای بسیار زیبا و مناسبی بر پایه ضوابط طراحی صحیحی جهت استفاده معلولین جسمی و حرکتی در کنار قشر سالم جامعه صورت گرفته است تا جهت استفاده از موارد مذکور و ایجاد بهتر امکان حضور معلولین در فضاها و سطح شهر تسهیل صورت گیرد. علیرغم وجود ضوابط طراحی برای استفاده معلولین تدوین شده و در کشورهای توسعه یافته از آنها به خوبی استفاده میشود، در برخی شهرها به این ضوابط توجهی نمی شود. از جمله میتوان به کالن شهر کرج در مرکزیت استان البرز اشاره کرد که با وجود طراحیهای خوب، زیبا و قابل توجهی که توسط طراحان معماری، شهرسازی و شهرداریها صورت گرفته است، متاسفانه در اکثر این طرحها از ضوابط و استانداردهای کافی استفاده نشده و همچنین توجه کاملی به استفاده قشر معلولین جامعه از آن نیز نشده است. هدف این تحقیق توضیح ضرورت نیاز به طراحی مناسب پیادهروها و پارکهای سطح شهر جهت استفاده قشر آسیبپذیر جامعه و توضیح ضوابط و استانداردهای مورد نیاز معلولین است. که با روش تحقیق میدانی و مطالعه موردی شهر کرج پیادهروها و پارکهای اصلی این شهر را مورد بررسی قرار داده و در نتیجه پژوهش مشخص شد گذرها، پیادهروها و پارکهای شهری جهت استفاده معلولین به جهت عدم رعایت ضوابط و استانداردها و در نظر نگرفتن نیازهای معلولین جسمی و حرکتی، مناسب نبوده و موجب عدم حضور معلولین در این اماکن میشود.

مهمترین فضاهایی که مورد بازدید و اقامت گردشگران قرارمی گیرند فضاهای شهری هستند که از دیرباز جذابترین فضاها را تشکیل میداده اند، زیرا پیشرفته ترین و کامل ترین قرارگاه های انسانی را تشکیل میدهند. یکی از بزرگترین منافع حاصل از صنعت گردشگری تاثیر اقتصادی گردشگری و افزایش درآمد برای ساکنان آن مناطق گردشگری است که میتواند به صورت فردی یا عمومی برای این مناطق به وجود آید. تاثیر مثبت دیگر گردشگری میتواند ایجاد فرصتهای شغلی جدید و نیز افزایش اشتغال در فعالیتهای مرتبط با این صنعت باشد. در اغلب مناطق توسعه یافته گردشگری، شبکه حمل ونقل وسیع و مناسب وجود دارد. ساختار حملونقل و دسترسی راحت و با کیفیت بالا برای گردشگران یکی از مهمترین ملزومات ایجاد در هر منطقه گردشگری است. حملونقل دارای یک سری متغیرهای مکانی است که بر روی هزینه ها و تولید در سایر فعالیتهای اقتصادی و اجتماعی تاثیرگذار است. از این منظر حمل ونقل به عنوان عامل تسهیل کننده جابه جایی است که دارای هزینه های اقتصادی و بودجه ای میباشد. در تحقیق حاضر به تبیین و بررسی نقش مقوله گردشگری در اقتصاد شهر و تعاریف مرتبط با آنها پرداخته شده و تاثیری که حملونقل و امکانات ترابری و جابجایی میتواند بر رونق و رشد صنعت گردشگری شهری و به تبع آن اقتصاد شهر داشته باشد مورد تحقیق قرار گرفته است.